पित्ताशय हा यकृताच्या खाली स्थित एक लहान अवयव आहे, जो पित्त तसेच यकृताद्वारे तयार केलेला पाचक द्रव साठवतो. पित्ताशयातील जळजळ किंवा इतर समस्यांमुळे वेदना आणि अस्वस्थता होऊ शकते, ज्यामुळे पित्ताशय काढून टाकावे लागते.
पित्ताशय काढून टाकण्याची शस्त्रक्रिया, ज्याला लॅपरोस्कोपिक कोलेसिस्टेक्टॉमी असेही म्हणतात. ही पित्ताशय काढून टाकण्याची एक सामान्य आणि सुरक्षित प्रक्रिया आहे.
पित्ताशयातील खडे हे स्थूल देहाच्या चाळिशीतील महिलांमध्ये जास्त प्रमाणात असतात. पुरुषांपेक्षा स्त्रियांमध्ये याचे प्रमाण सहापटींनी जास्त असते. ज्यांचा अनियमित आहार, स्थूल शरीर, जाडेपणा, अति तूपकट व तेलकट खाणे, आहारात तंतुमय पदार्थ न घेणे, बैठी कामे करणे, व्यायामाचा अभाव, वरचेवर फास्टफूड किंवा जंकफूड खाणे, गर्भधारणा, गर्भनिरोधक औषधे घेणे, सतत उपाशी राहणे, डायबेटीस किंवा यकृताचा आजार असणे या सर्व गोष्टींमुळे पित्ताशयात खडे तयार होऊ शकतात. पित्ताशयातील खडे हे केवळ अस्वस्थता आणि वेदनांचे एक सामान्य कारण नाही, तर पित्ताशयाच्या कर्करोगासाठी सर्वाधिक धोकादायक आहे. त्यामुळे संभाव्य गुंतागुंत टाळण्यासाठी पित्ताशयाच्या खड्यांची कारणे, लक्षणे आणि उपचार समजून घेणे आवश्यक आहे. ओटीपोटात दुखणे, मळमळ होणे आणि पोटात गोळा येणे यासारखी लक्षणे ओळखून वेळीच वैद्यकीय सल्ला घेणे गरजेचेअसते. लॅप्रोस्कोपिक पद्धतीने पित्ताशय काढून टाकणे तसेच अशा उपलब्ध उपचारांबद्दल जाणून घेणे, रुग्णांसाठी महत्त्वाचे असते. पित्ताच्या आत कोलेस्टेरॉल आणि बिलीरुबिनचे प्रमाण जास्त असते आणि पित्त क्षारांचे प्रमाण कमी असते तेव्हा पित्ताशयामध्ये पित्ताशयात खडे तयार होतात. पित्ताशयाचे खडे आकार आणि रचनेत भिन्न असू शकतात, ज्यामध्ये अनेकदा कोलेस्ट्रॉल, पित्त रंगद्रव्ये आणि कॅल्शियम असते.
पित्ताशयातील खडे तयार होण्याची कारणे
महिला – 40 वर्षांपेक्षा जास्त वय
लठ्ठपणा किंवा जास्त वजन
जलद वजन कमी होणे
गर्भधारणा
चरबीचे प्रमाण जास्त व कमी
फायबरयुक्त आहार
पित्त खड्यांचा कौटुंबिक इतिहास
मधुमेहाची काही औषधे (उदा. इस्ट्रोजेन असलेल्या)
यकृत रोग
लक्षणे
पित्ताशयातील खड्यांनी लक्षणीय अस्वस्थता आणि आरोग्य गुंतागुंत होऊ शकते.
ओटीपोटात अस्वस्थता, विशेषत: जेवणानंतर (फुगणे, वायू, आंबटपणा, छातीत जळजळ)
वरच्या उजव्या ओटीपोटात सतत वेदना
मागच्या किंवा उजव्या खांद्यावर पसरणारी वेदना
स्पर्श केल्यावर ओटीपोटात कोमलता
मळमळ किंवा उलट्या
ताप (संसर्ग झाल्यास)
मोठा पित्ताशयाचा दगड आतड्यात गेल्यास आतड्यांसंबंधी अडथळा निर्माण होतो. काही प्रकरणांमध्ये पित्ताचे खडे सामान्य पित्त नलिकेत सरकतात आणि अडथळा निर्माण करतात. ज्यामुळे कावीळ किंवा तीव्र कोलिक वेदना होतात. क्वचितच पित्त खडे स्वादुपिंडाच्या नलिकेत सरकतात, ज्यामुळे तीव्र स्वादुपिंडाचा दाह झाल्यामुळे ओटीपोटात तीव्र वेदना होतात.
पित्ताशयाची शस्त्रक्रिया कधी आवश्यक असते?
पित्ताशयावरील शस्त्रक्रिया सहसा यासाठी शिफारस केली जाते:
तीव्र पित्ताशयाचा दाह (पित्ताशयाची अचानक जळजळ)
पित्ताशयाच्या खड्यांसह दीर्घकालीन दाह)
पित्ताशयाच्या खड्यांशिवाय होणारा पित्ताशयाचा दाह (क्वचित प्रसंगी)
गॅलस्टोन रोग ज्यामुळे लक्षणे किंवा गुंतागुंत होते
पित्ताशयातील पॉलीप्स
पित्ताशयाचा सौम्य किंवा कर्करोगाच्या ट्यूमर
पित्ताशयाची दुखापत किंवा आघात
इतर शस्त्रक्रियांचा भाग म्हणून, जसे की स्वादुपिंड शस्त्रक्रिया (व्हिपलची प्रक्रिया)
पित्ताशयातील व्हॉल्व्युलस शस्त्रक्रिया करण्यापूर्वी निदान पित्ताशयावरील शस्त्रक्रियेची आवश्यकता आहे की नाही हे ठरविण्यासाठी वैद्यकीय तज्ज्ञ काही चाचण्यांची शिफारस करू शकतात. पित्ताशयाच्या समस्यांवर उपचार करण्यासाठी लॅप्रोस्कोपिक शस्त्रक्रियेस प्राधान्य दिले जाते. रुग्णांकरिता हा सुरक्षित आणि प्रभावी पर्याय ठरतो. लक्षणे जाणवल्यास किंवा पित्ताशयाची चिंता असल्यास, शस्त्रक्रिया योग्य आहे की नाही, हे ठरवण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
-डॉ. अपर्णा गोविल भास्कर